Wazonkowce od lat są obecne w uprawie Phalaenopsis. Już 15 lat temu mówiło się o wazonkowcach w uprawie Phalaenopsis. W tamtym czasie nie był to duży problem. Zanaczące jest, że już wtedy zalecano zawieszanie dużej liczby pułapek świetlnych (1 na 200 m²) aby zwalczać komara zwanego wtedy Orfelią.
Obecnie wazonkowce stały się szkodnikami. U niektórych producentów Phalaenopsis i innych storczyków populacja komarów i larw na uprawie (w szklarni i na podłożu) jest znaczna. Ich liczba jest na tyle duża, że powodują uszkodzenia korzeni u wielu roślin co wyraźnie skutkuje spowolnieniem wzrostu. Zwalczanie wazonkowców jest niełatwe. Na rynku prawie nie ma środków chemicznych.
Jaka jest odpowiedź?
Aby móc skutecznie zwalczać wazonkowce trzeba najpierw wiedzieć z jakim wrogiem mamy właściwie do czynienia. To wymaga wiele zachodu. Zaczyna się od obserwacji komarów złapanych w pułapki świetlne. Naukowcy z WUR zidentyfikowali liczne gatunki komarów z pułapek świetlnych dostarczonych przez m.in. Anthurę a zebranych u kilku producentów.
Pochodzenie
Ustalono, że większość wyłapanych komarów pochodzi z Ameryki Łacińskiej. Najprawdopodobniej przedostały się one do szklarni razem z podłożem i/lub materiałem roślinnym.
Gatunki
Dotychczas większość sklasyfikowanych gatunków wazonkowców należy do rodziny Keroplatidae (muchówki), np. Lyprauta cambria, Lyprauta chacoensis, Orphelia sp i Proceroplatus trinidadensis. Wykryto również inne gatunki, takie jak komarnice Tipulidea i ziemiórki Sciaridae.
Lyprauta chacoensis
Proceroplatus trinidadensis
Cykl życia i zwyczaje
Cykl życia tych komarnic jest relatywnie długi (w porównaniu np. do Sciaridae). Mimo to jego populacja w szklarni rośnie bardzo szybko. Na chwilę obecną nie wiadomo dokładnie jak przebiega cykl życia tych gatunków wazonkowców. W poniższej tabeli przedstawiono obecny stan wiedzy:
| Stadium | Liczba dni | Uwagi |
| poczwarka | 4-8 | W zależności od temperatury |
| komar | 2-5 | W tym okresie komar składa jaja |
| jajo | 7 | Niejasne. Najprawdopodobniej 7 dni. |
| larwa | 21-35 | Zależnie od warunków, takich jak wilgotność i temperatura |
Larwa
Poczwarka
Jaja i poczwarki można często znaleźć w podłożu. Poczwarki najczęściej są owinięte pajęczyną z kropelkami cieczy. Dopóki podłoże w doniczce jest wilgotne, larwy żyją na ściankach doniczki (pomiędzy podłożem a doniczką). Gdy podłoże przesycha, wazonkowce przemieszczają się do środka. Larwy przemieszczają się po śluzie o bardzo kwaśnym odczynie (pH< 3). Larwy praktycznie nigdy nie przemieszczają się bezpośrednio wzdłuż kawałków podłoża. Gdy pojawią się poczwarki, komary przedostają się do góry poprzez podłoże i szykują się do lotu. Komary poruszają się głównie wieczorami i nocą. Samiczki wkrótce składają jaja. Preferują środowisko wilgotne (wilgotne podłoże).
Inwazja
Wazonkowce można znaleźć głównie na roślinach w fazie wzrostu. Pierwsze larwy można znaleźć w podłożu dwa lub trzy tygodnie po posadzeniu. W konsekwencji populacja komarów wazonkowców szybko wzrasta. Niestety to samo dotyczy szkód, takich jak erozja lub ubytek koniuszków korzeni.
Inwazja wazonkowców
Roślina reaguje wypuszczeniem nowych koniuszków korzeni. Zwykle pojawiają się bezpośrednio nad uszkodzonymi partiami. Spowolnienie wzrostu rośliny jest spowodowane przede wszystkim kiepską absorbcją wody i składników pokarmowych przez koniuszki korzeni w pierwszych tygodniach uprawy i dodatkową energią potrzebną na wyprodukowanie nowych koniuszków korzeni.
Zapobieganie i zwalczanie
Niewiele wiadomo o wazonkowcach. Nie jest jasne, które larwy (które gatunki komarów) są odpowiedzialne za uszkodzenia. Obserwując i licząc komary w pułapkach świetlnych zauważono, że czasami jest wiele komarów a niewiele uszkodzeń na uprawie.
Rozwiązanie problemu wazonkowców oparto na:
- dobrym zrozumieniu i identyfikacji komarów do ukierunkowanego zwalczania (patrzeć znaczy wiedzieć);
- zapobieganiu przedostawania się wazonkowców;
- zwalczaniu wewnętrznej inwazji (populacji).
Wiedza i identyfikacja
Anthura wspierają badania prowadzone nad identyfikacją komarów. Nadal nie jest jasne, które uszkodzenia powstają przez które larwy komarów. Nadal identyfikowane są nowe komary, o których nie wiemy, czy ich larwy powodują jakiekolwiek uszkodzenia. Ich zachowanie i zwyczaje mogą znaczne się różnić. Wiadomo, że wazonkowce są kanibalami. Zjadają osobniki własnego gatunku. Pytanie brzmi, czy wszystkie gatunki są kanibalistyczne w stadium larwalnym? Ponadto, są przesłanki mówiące, że „wazonkowce” żywią się raczej insektami lub grzybami, a nie powodują powstania bezpośrednich szkód na koniuszkach korzeni. Jest także niejasne, czy przez cały czas mówimy o tym samym gatunku komara. Dlatego też tak ważne jest dokładne przestudiowanie wyglądu i zachowania komarów i wazonkowców w doniczce.
Bez wazonkowców w dostarczanych roślinach i podłożu
Wazonkowce (poczwarki, jaja, larwy) mogą przedostać się do szklarni razem z roślinami i podłożem. Dostawcy podłoża przedsięwzięli środki mające na celu ściślejszą kontrolę podłoży znoszącą ryzyko obecności wazonkowców (w stadium poczwarki). Jeśli chodzi o dostarczane rośliny, w najbliższej przyszłości większość roślin będzie uprawiana w korkach. Jak dotąd wydaje się, że wazonkowce nie mogą rozwijać się w korkach.
Zwalczanie wewnętrznej inwazji
Już nie jest dozwolone stosowanie środków chemicznych, które skutecznie zwalczają starsze wazonkowce. Także ograniczone miejsce przeprowadzania zabiegu sprawia, że jest niewystarczająco skuteczny. Młodsze wazonkowce są bardziej wrażliwe na pestycydy. Krótko po sadzeniu pestycydy nadal mogą być skuteczne.
Zmiany w uprawie
Zmiany w trakcie uprawy i w warunkach uprawy mogą pomóc w zwalczaniu wazonkowców. Są potwierdzone rezultaty osiągnięte w bardziej suchych warunkach produkcji. Opóźnienie podlewania sprawia, że podłoże dalej wysycha. Jest zbyt mało wilgoci by wazonkowce mogły się poruszać. Jest to dosyć skuteczna metoda, lecz zazwyczaj ma efekt tymczasowy. Stałe korzystanie z metody prowadzenia uprawy bardziej sucho odbiłoby się na jakości roślin. Dodawanie surfaktantu do wody przyspiesza wysychanie podłoża. Podejrzewa się, że surfaktant utrudnia wazonkowcom tworzenie nitek śluzu i niszczy już istniejące.
Środki biologiczne
Zwalczanie wazonkowców za pomocą środków biologicznych jest problematyczne. Nie oznacza to, że organizmy biologiczne są nieskuteczne. Badania laboratoryjne wykazały, że nicienie są w stanie zwalczać larwy wazonkowców. Również skuteczne może okazać się zaaplikowanie drapieżnych roztoczy. Nieskuteczność zwalczania wazonkowców zazwyczaj wynika z wielkości populacji wazonkowców (komarów) i/lub metody aplikacji. Możemy podać przykład. Wiele lat temu na Anthurium nie można było skutecznie zwalczać wciornastków za pomocą środków ochrony biologicznej. Obecnie można zwalczać wciornastki za pomocą drapieżnych roztoczy i nicieni.
Gąsieniczniki
Obserwacja, obserwacja i… niespodzianka. Naukowcy z WUR chcą założyć uprawę z wazonkowcami, aby zaobserwować powiązania pomiędzy komarami, larwami i uszkodzeniami. Przyglądając się dokładnie larwom i poczwarkom dostarczonym przez Anthurę, w WUR znaleziono poczwarkę, na której pasożytował gąsienicznik. Poczwarkę znaleziono na uprawie Cambrii w Anthurze. W krótkim czasie wykryto więcej zarażonych poczwarek i gąsieniczników. Gąsieniczniki agresywnie atakują wazonkowce. W zimnej sekcji szklarni, gdzie znaleziono zarażone poczwarki, gąsieniczniki bardzo szybko się rozmnożyły (w ciągu kilku tygodni) i zaraziły ok. 90% populacji wazonkowców. Naukowcy WUR i eksperci z firmy Koppert zmobilizowali wszelkie siły, aby dowiedzieć się więcej o tym gąsieniczniku i szczególnie o możliwościach jego hodowli.
Pułapki świetlne
Instalacja wystarczającej ilości pułapek świetlnych okazała się skutecznym środkiem zwalczającym wazonkowce. Celem jest złapanie komarów zanim zaczną składać jaja. Praktyka pokazuje, że populacja komarów stopniowo maleje po zainstalowaniu niebieskich pułapek świetlnych.
Wielokrotnie widzimy sytuacje, w których zainstalowanie większej ilości pułapek świetlnych prowadzi efektywnie do zmniejszenia ilości komarów a w konsekwencji do ograniczenia szkód na uprawie spowodowanych wazonkowcami. Zalecamy instalowanie co najmniej 1 pułapkę na 150 m². Przy wystarczającej ilości pułapek świetlnych na powierzchni szklarni, odległość pomiędzy komarem a pułapką jest mniejsza i jest wyższe prawdopodobieństwo, że komar zostanie złapany zanim zdąży złożyć jaja. Niestety lampy nie wystarczą by całkowitej rozwiązać problem wazonkowców. Z tego powodu konieczne jest równoczesne zwalczanie wazonkowców w szklarni. Na małej populacji wazonkowców zwalczanie metodami biologicznymi powinno być skuteczne.
Złap i policz
Większość komarów łapana jest nocą. 20 % komarów jest łapanych w ciagu dnia, a 80 % w nocy. Instalowana jest płytka z lepem (niebieska lub żółta – bez znaczenia).
| Przykład z praktyki:
W danej sytuacji pułapki świetlne zostały zainstalowane w ilości: 1 pułapka świetlna na 260 m2. Liczba komarów spadła do poziomu 20 komarów w pułapce w czasie 24 godzin. Po upływie kilku miesięcy populacja komarów wzrosła do ponad 50 osobników wychwytywanych przez pułapkę w czasie 24 godzin. Co daje ok. 200 osobników w ciągu doby na 1000 m2. Zdecydowano się podwoić liczbę lamp. Wkrótce po zainstalowaniu dodatkowych pułapek mniej niż 10 komarów znajdowano w pułapce (= 80 komarów na 1000 m2).ody uprawy falenopsis
|
Komary przyciągane przez światło w pułapce świetlnej przyklejają się do kleju na płytce z lepem. Jest możliwe, że komary przyciągnięte przez niebieskie światło nie zostaną złapane i lecą dalej. Ponadto wymienna płytka z lepem ułatwia czyszczenie pułapki. Zalecamy raz w tygodniu liczyć komary znajdowane w pułapce. Trzeba oczyścić pułapkę świetlną i założyć nową płytkę z lepem. Po 24 godzinach należy policzyć komary na płytce. Dzięki temu można zorientować się czy populacja komarów zmniesza się lub zwiększa i można porównać zebrane dane z danymi z innych sekcji szklarni lub ze szklarni innych producentów. Zwalczanie przy pomocy pułapek świetlnych jest uniwersalne. Zwyczaje podczas lotu u różnych gatunków komarów mogą się różnić. Lecz, co najważniejsze, pułapki świetlne łapią duże i małe komary. Ziemiórki (Sciara) także są skutecznie wyłapywane.
Typy lamp i ich instalacja
Wydaje się, że typ zainstalowanej pułapki świetlnej nie ma większego znaczenia, natomiast wielkość lampy wpływa na jej zasięg. Prawdopodobnie dwie mniejsze lampy wyłapią tyle samo lub nawet więcej komarów niż jedna duża lampa. Intencją jest instalowanie jak największej ilości lamp na danej powierzchni by odległość lotu była jak najmniejsza. Za granicą niektórzy producenci Phalaenopsis instalują także pułapki świetlne wyposażone w wentylator.Celem jest zassanie komarów w kierunku lampy (niebieskie światło) za pomocą silnego wentylatora. Komary są łapane w torby znajdujące się pod wentylatorem (lampą). Już pierwszy test przeprowadzony w Holandii wykazał, że więcej komarów zostało wyłapanych przez takie pułapki świetlne. W przypadku planowanego zakupu tego typu lamp za granicą warto pamiętać, że napięcie i natężenie prądu może się różnić. Potrzebny będzie wtedy adapter lub konwerter, a to stanowi dodatkowe ryzyko w wilgotnej szklarni.
Trzeba obserwować poziom wilgotności powietrza w szklarni i system podlewania. Warto zainstalować osłony na lampy by nie dopuścic do przedostania się wody do lamp i gniazdek elektrycznych.
Podczas instalacji najlepiej połączyć lampy tak by można było je włączyć i wyłączyć wszystkie razem. Można je połączyć z komputerem. Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy niebieskie światło nie ma szkodliwego wpływu na wzrost czy kształt roślin. Kiedy okna wentylacyjne i cieniówki są otwarte należy wyłączyć lampy.
Obserwuj i ucz się
Dokonując regularnych obserwacji można dużo zobaczyć i nauczyć się. Co jeszcze możemy znaleźć obok gąsieniczników? Poprzez uważne studiowanie zachowania drapieżnych roztoczy być może uda nam się znaleźć bardziej efektywny sposób biologicznej ochrony roślin. Obok wyłapywania komarów biologia może stać się udanym sposobem walki przeciwko wazonkowcom. Możemy się przy tym wiele nauczyć od siebie nawzajem. Wspólnie z pewnością osiągniemy więcej.
